Hồ Thị Thanh Trà
Well-known member
Không chỉ hấp dẫn về tên gọi, cá linh còn khơi nguồn hình thành nên chuỗi hoạt động mang tính văn hóa về đánh bắt, chế biến...
Ăn kèm với các món đặc sản cá linh là nhiều loại rau đồng nội. Ảnh: Lục Tùng
Hấp dẫn ngay từ tên gọi
“Nước không chưn sao gọi nước đứng,
Cá không thờ sao gọi cá linh”.
Câu ca trăm tuổi ở vùng đầu nguồn sông Cửu Long phần nào nói lên được sự gắn bó lâu đời của loài cá linh với vùng đất và hé mở thâm cung bí sử về danh xưng độc lạ của loài cá. Có thân hình không quá to, thậm chí là rất nhỏ, nhưng cá linh lại có danh xưng vào hàng nặng ký trong thủy tộc châu thổ Mekong.
Về tên gọi cá linh, có giả thuyết cho rằng loài cá này mỗi năm chỉ xuất hiện một lần vào thời điểm vùng châu thổ đón con nước lũ từ thượng nguồn Mekong đổ về. Khi có nước lũ, cá linh mới hiện diện trên hệ thống sông nước tự nhiên vùng Tây Nam Bộ, nên gọi là cá lên. Sau đọc trại thành cá linh. Thuyết thứ hai cho rằng do loài cá này có tính… linh.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Kiềm, tác giả quyển “Tân Châu 1870 - 1964”, cho biết, như quy luật ngàn đời, đúng ngày Mùng 10 tháng 10 âm lịch, cá linh từ sông, đến kinh, mương khởi lên mặt nước, dân gian gọi là cá lên. Cũng với khuynh hướng tính linh này, còn có thuyết cho rằng, đây là loài cá linh tính với nước lũ. Lũ về là cá xuất hiện, lũ rút thì cá cũng vắng bặt trong tự nhiên. Đặc biệt hơn là mỗi khi có mưa dầm là loài cá này gần như mất tăm. Tuy nhiên, có thuyết khác cho rằng, danh xưng này do vua ban.
Hình thành chuỗi văn hóa…
Như quy luật bao đời, đúng vào Mùng 5 tháng 5 âm lịch, nước đầu nguồn sông Cửu Long bắt đầu “quay”, ĐBSCL đón mùa lũ với những dòng nước đỏ quạch phù sa từ thượng nguồn Mekong đổ về, cũng là lúc cá linh theo con nước trôi về châu thổ. Chẳng cần chăm sóc, chúng tự ăn phiêu sinh vật mà lớn rất nhanh và đặc biệt là đi thành bầy đàn.
Do chiếm áp đảo về sản lượng trong thủy tộc mùa lũ nên người dân vùng đầu nguồn cũng hình thành dụng cụ chuyên đánh bắt cá linh theo từng giai đoạn sinh trưởng. Vẫn là vó, là lưới, đáy và dớn (dụng cụ đánh bắt cá bằng hình thức quy mô, bắt với số lượng lớn)…, nhưng ở vùng đầu nguồn An Giang, Đồng Tháp… đã cải tiến nhiều chi tiết gắn liền với danh xưng cá linh để phù hợp đánh bắt loài cá có thân hình nhỏ, nhưng số lượng rất đông. Và mỗi loại hình đánh bắt, có những sinh hoạt thờ cúng, kiêng cử khác nhau…
Do chỉ ăn phiêu sinh vật mà lớn và liên tục vận động theo nước lũ nên tuy thân hình nhỏ, nhưng cá linh có chất lượng thịt rất đặc biệt. Thơm, ngon, mềm, ngọt… nên cá linh còn là niềm cảm hứng sáng tạo ẩm thực và trở thành loài cá được đầu bếp đầu tư chế biến nhiều món ăn đặc sản nhất. Từ kho, chiên, nướng nấu canh nguyên con, cho đến chế biến thành món chả tất cả đều mang lại sự thú vị ở người thưởng thức.
Đó là chưa nói đến cả dây chuyền công nghệ ủ cá linh thành nước mắm trứ danh: Nước mắm cá linh. Nhưng đặc biệt hơn và nổi đình đám nhất vẫn là cá linh trong món mắm kho. Có thể ngày nay, mắm kho có mặt mọi miền đất nước, nhưng chỉ khi ăn kèm với cá linh tươi roi rói mới thật cảm nhận hết thần thái và sự đậm đà của món ăn. Mỗi người mỗi cảm thức và khó có từ ngữ nào diễn tả hết, nhưng mọi người đều có chung cảm giác bị… ghiền.
Các món ăn với cá linh còn khai mở hành trình sáng tạo của các món rau ăn kèm. Có lẽ được đúc kết từ nhiều thế hệ, các món cá linh được dùng rau đồng nội ăn kèm như bông súng, bông điên điển, rau mác, cù nèo, đọt bằng lăng, rau muống đồng… Và tùy từng loại hình chế biến mà có cách sơ chế rau thích hợp.
Có dịp về Tây Nam Bộ thưởng thức đặc sản cá linh, chắc hẳn mọi người thêm quý, thêm yêu tài hoa của bao thế hệ đã hình thành và chắp cánh cho món ăn dân dã bay
Hấp dẫn ngay từ tên gọi
“Nước không chưn sao gọi nước đứng,
Cá không thờ sao gọi cá linh”.
Câu ca trăm tuổi ở vùng đầu nguồn sông Cửu Long phần nào nói lên được sự gắn bó lâu đời của loài cá linh với vùng đất và hé mở thâm cung bí sử về danh xưng độc lạ của loài cá. Có thân hình không quá to, thậm chí là rất nhỏ, nhưng cá linh lại có danh xưng vào hàng nặng ký trong thủy tộc châu thổ Mekong.
Về tên gọi cá linh, có giả thuyết cho rằng loài cá này mỗi năm chỉ xuất hiện một lần vào thời điểm vùng châu thổ đón con nước lũ từ thượng nguồn Mekong đổ về. Khi có nước lũ, cá linh mới hiện diện trên hệ thống sông nước tự nhiên vùng Tây Nam Bộ, nên gọi là cá lên. Sau đọc trại thành cá linh. Thuyết thứ hai cho rằng do loài cá này có tính… linh.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Kiềm, tác giả quyển “Tân Châu 1870 - 1964”, cho biết, như quy luật ngàn đời, đúng ngày Mùng 10 tháng 10 âm lịch, cá linh từ sông, đến kinh, mương khởi lên mặt nước, dân gian gọi là cá lên. Cũng với khuynh hướng tính linh này, còn có thuyết cho rằng, đây là loài cá linh tính với nước lũ. Lũ về là cá xuất hiện, lũ rút thì cá cũng vắng bặt trong tự nhiên. Đặc biệt hơn là mỗi khi có mưa dầm là loài cá này gần như mất tăm. Tuy nhiên, có thuyết khác cho rằng, danh xưng này do vua ban.
Hình thành chuỗi văn hóa…
Như quy luật bao đời, đúng vào Mùng 5 tháng 5 âm lịch, nước đầu nguồn sông Cửu Long bắt đầu “quay”, ĐBSCL đón mùa lũ với những dòng nước đỏ quạch phù sa từ thượng nguồn Mekong đổ về, cũng là lúc cá linh theo con nước trôi về châu thổ. Chẳng cần chăm sóc, chúng tự ăn phiêu sinh vật mà lớn rất nhanh và đặc biệt là đi thành bầy đàn.
Do chiếm áp đảo về sản lượng trong thủy tộc mùa lũ nên người dân vùng đầu nguồn cũng hình thành dụng cụ chuyên đánh bắt cá linh theo từng giai đoạn sinh trưởng. Vẫn là vó, là lưới, đáy và dớn (dụng cụ đánh bắt cá bằng hình thức quy mô, bắt với số lượng lớn)…, nhưng ở vùng đầu nguồn An Giang, Đồng Tháp… đã cải tiến nhiều chi tiết gắn liền với danh xưng cá linh để phù hợp đánh bắt loài cá có thân hình nhỏ, nhưng số lượng rất đông. Và mỗi loại hình đánh bắt, có những sinh hoạt thờ cúng, kiêng cử khác nhau…
Do chỉ ăn phiêu sinh vật mà lớn và liên tục vận động theo nước lũ nên tuy thân hình nhỏ, nhưng cá linh có chất lượng thịt rất đặc biệt. Thơm, ngon, mềm, ngọt… nên cá linh còn là niềm cảm hứng sáng tạo ẩm thực và trở thành loài cá được đầu bếp đầu tư chế biến nhiều món ăn đặc sản nhất. Từ kho, chiên, nướng nấu canh nguyên con, cho đến chế biến thành món chả tất cả đều mang lại sự thú vị ở người thưởng thức.
Đó là chưa nói đến cả dây chuyền công nghệ ủ cá linh thành nước mắm trứ danh: Nước mắm cá linh. Nhưng đặc biệt hơn và nổi đình đám nhất vẫn là cá linh trong món mắm kho. Có thể ngày nay, mắm kho có mặt mọi miền đất nước, nhưng chỉ khi ăn kèm với cá linh tươi roi rói mới thật cảm nhận hết thần thái và sự đậm đà của món ăn. Mỗi người mỗi cảm thức và khó có từ ngữ nào diễn tả hết, nhưng mọi người đều có chung cảm giác bị… ghiền.
Các món ăn với cá linh còn khai mở hành trình sáng tạo của các món rau ăn kèm. Có lẽ được đúc kết từ nhiều thế hệ, các món cá linh được dùng rau đồng nội ăn kèm như bông súng, bông điên điển, rau mác, cù nèo, đọt bằng lăng, rau muống đồng… Và tùy từng loại hình chế biến mà có cách sơ chế rau thích hợp.
Có dịp về Tây Nam Bộ thưởng thức đặc sản cá linh, chắc hẳn mọi người thêm quý, thêm yêu tài hoa của bao thế hệ đã hình thành và chắp cánh cho món ăn dân dã bay