Võ Xuân Trường
Well-known member
Chùa Nhẫm Dương, chốn thiêng của Thiền phái Tào Động
Chùa Nhẫm Dương, tên chữ là Thánh Quang, là một trong những ngôi chùa cổ có lịch sử lâu đời tại Việt Nam, nằm trong khu hang động núi đá vôi Nhẫm Dương thuộc xã Duy Tân, huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương.
Chùa Nhẫm Dương, chốn Tổ của Thiền phái Tào Động. Ảnh: Nguyễn Hữu Mạnh
Ngôi chùa này không chỉ là một điểm đến tôn giáo quan trọng, mà còn là một Di sản văn hóa - lịch sử quý giá, gắn liền với nhiều giai đoạn phát triển của đất nước, từ thời kỳ tiền sử cho đến những cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Đặc biệt, chùa còn được biết đến là nơi trụ trì của Thánh Tổ Đạo Nam Thông Giác Thủy Nguyệt, Đệ nhất tổ của Thiền phái Tào Động Việt Nam ở thế kỷ 17 - 18.
Ngôi chùa gắn với Thiền phái Tào Động
Chùa Nhẫm Dương có lịch sử bắt nguồn từ thời Trần (1225 - 1400), và được tu bổ, tôn tạo qua nhiều triều đại. Theo ghi chép trong "Lý lịch di tích khảo cổ học chùa Nhẫm Dương và các hang động ở Duy Tân, huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương", chùa từng là một công trình lớn, được hưng công xây dựng dưới thời Trần và được tu bổ tôn tạo lớn dưới thời nhà Lê.
Năm 1859, dưới triều đại Tự Đức, ngôi chùa được trùng tu một lần nữa, nhưng đã bị thực dân Pháp phá hủy vào năm 1952 trong chiến tranh. Tuy nhiên, ngay sau đó, người dân địa phương đã cùng nhau dựng lại chùa bằng tranh tre để tiếp tục thờ Phật.
Thiền phái Tào Động được sáng lập bởi hai nhà sư Động Sơn Lương Giới và Tào Sơn Bản Tịch, truyền vào Việt Nam từ thế kỷ 17. Từ thời điểm này, chùa Nhẫm Dương đã trở thành chốn tổ của phái Tào Động Việt Nam và là nơi trụ trì của Thánh Tổ Đạo Nam Thông Giác Thủy Nguyệt (1637 - 1704).
Thánh Tổ được coi là người khai nguyên chốn tổ Nhẫm Dương và hiện tại, chùa vẫn còn lưu giữ tháp đá 5 tầng đặt xá lị của ông cùng với bức tượng đá xanh có niên đại từ thế kỷ 18. Những dấu tích còn lại của chùa như chân tảng khối hộp vuông bằng đá xanh, bia đá và tháp mộ, là những minh chứng rõ ràng cho sự tồn tại lâu đời và vai trò quan trọng của ngôi chùa trong lịch sử Phật giáo Việt Nam.
Ngôi Bảo Tháp tại chùa Nhẫm Dương. Ảnh: Long Nguyễn
Kiến trúc Chùa Nhẫm Dương và di tích khảo cổ
Kiến trúc của chùa Nhẫm Dương hiện tại chủ yếu mang nét đặc trưng của kiến trúc chùa Việt truyền thống, với một số yếu tố hiện đại được thêm vào qua các giai đoạn tu bổ. Chùa có kết cấu chữ "Công" với nhà Tổ và nhà Khách được bố trí theo hình chữ "Nhị".
Chùa chính, hay Tiền đường, được xây dựng theo kiểu 3 gian 2 chái với 8 mái đao và tường hồi bít đốc. Tòa Thượng điện được nối liền với Tiền đường qua một nhà ống muống, tạo thành hình chữ Công. Thượng điện có kiểu giả ba tầng với mười hai mái đao cong, tạo ra một không gian uy nghiêm và tĩnh lặng cho ngôi chùa.
Chùa Nhẫm Dương, với những hạng mục kiến trúc được xây dựng và phục dựng từ cuối thế kỷ 20 thể hiện sự kết hợp giữa sự cổ kính và nét hiện đại. Ngôi tam bảo được khởi công xây dựng vào năm 1997 và khánh thành năm 2002, với kiến trúc hình chữ Công (I) gồm 10 gian, sử dụng chất liệu bêtông cốt thép và mái gỗ. Nhà tổ, hoàn thành vào năm 2011, có 18 gian, được xây dựng bằng hệ thống cột bê tông và cấu kiện phần mái chất liệu gỗ, thể hiện sự kiên cố và trường tồn theo thời gian.
Hệ thống tượng Phật tại chùa Nhẫm Dương khá phong phú và được bài trí theo một trật tự rõ ràng, thể hiện sâu sắc triết lý Phật giáo. Ở Thượng điện, tượng Tam thế được bài trí ở lớp trên cùng, biểu trưng cho Phật ở ba thời: Quá khứ, Hiện tại và Vị lai. Tiếp theo là bộ tượng Tây Phương Tam Thánh, với Phật A Di Đà ở giữa, bên trái là Bồ tát Quán Thế Âm và bên phải là Bồ tát Đại Thế Chí.
Tầng dưới là tượng Thích Ca Niêm Hoa, tượng trưng cho sự giác ngộ và giáo pháp của Phật Thích Ca Mâu Ni. Cuối cùng là bộ tượng Quán Âm Chuẩn Đề và tòa Cửu Long, tái hiện những tích Phật quan trọng trong truyền thống Phật giáo.
Tại Tiền đường, chùa còn bài trí tượng Đức Ông và Thánh Tăng, còn tại nhà Tổ là tượng Bồ Đề Đạt Ma và các vị Tổ đã từng trụ trì ở chùa. Hệ thống tượng Phật tại chùa Nhẫm Dương không chỉ mang giá trị tôn giáo mà còn là những tác phẩm nghệ thuật điêu khắc tinh xảo, góp phần vào việc giữ gìn và phát triển văn hóa Phật giáo tại Việt Nam.
Một trong những điểm đặc biệt của chùa Nhẫm Dương là hệ thống gần 30 hang động lớn nhỏ bao quanh ngôi chùa, tạo nên một cảnh Phật tựa bồng lai và mang đậm dấu ấn của thời kỳ tiền sử. Trong đó, đáng chú ý nhất là động Thánh Hóa và hang Tối, hai hang động quan trọng nhất về mặt khảo cổ học.
Hang Thánh Hóa, nằm ở chân núi phía sau chùa, là nơi sư Tổ Thủy Nguyệt viên tịch và là một di tích khảo cổ quan trọng. Tại đây, các nhà khảo cổ đã phát hiện nhiều di cốt hóa thạch cùng di vật khảo cổ thuộc các thời kỳ đồ đá và đồng thau, trong đó có các pho tượng Phật bằng đá có niên đại thời nhà Nguyễn.
Địa tầng văn hóa ở đây dày tới 4m, đang chờ được giới khảo cổ học tiếp tục khám phá. Hang Tối, nằm bên sườn núi phía Tây Bắc chùa, cũng là một địa điểm khảo cổ quan trọng với nhiều hiện vật thuộc văn hóa Hán, văn hóa Đông Sơn, và các loại tiền từ thời Hán đến thời Nguyễn.
Hệ thống hang động tại Nhẫm Dương không chỉ là những kiệt tác thiên nhiên mà còn là những chứng tích lịch sử của các giai đoạn kháng chiến. Trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, các hang động này đã trở thành nơi trú ẩn và đóng quân của nhiều đơn vị bộ đội, chứng kiến nhiều trận chiến ác liệt và cũng là nơi ghi dấu những chiến công oanh liệt của quân dân ta.
Lễ hội chùa Nhẫm Dương diễn ra hàng năm từ ngày mùng 5 đến mùng 7 tháng 3 Âm lịch, thu hút đông đảo Phật tử và du khách từ khắp nơi về tham dự. Ngày mùng 5 là ngày làm lễ Nhập tịch, bao gồm lễ Phật, cúng Tổ và lễ Mộc dục (tắm tượng Thánh tổ). Ngày mùng 6 là ngày lễ chính, với các nghi thức cúng Phật và Thánh tổ, cũng như lễ rước Thánh tổ quanh làng. Đoàn rước có sự tham gia của đông đảo dân làng và du khách, tạo nên không khí trang nghiêm và phấn khởi. Ngày mùng 7 là ngày kết thúc lễ hội, với nghi thức cúng Phật, Thánh tổ và lễ bố thí bằng cháo hoa và bỏng, thể hiện lòng từ bi và mong muốn cứu độ chúng sinh của nhà chùa.
Chùa Nhẫm Dương không chỉ là một ngôi chùa cổ kính với bề dày lịch sử, mà còn là một Di sản văn hóa - khảo cổ quan trọng của Việt Nam. Với những giá trị văn hóa, lịch sử và tâm linh sâu sắc, chùa Nhẫm Dương đã trở thành một điểm đến không thể bỏ qua đối với những ai muốn tìm hiểu về lịch sử Phật giáo Việt Nam, cũng như những giá trị văn hóa dân tộc được bảo tồn qua nhiều thế kỷ.
Khu di tích chùa Nhẫm Dương và các hang động tại xã Duy Tân đã được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là Di tích quốc gia vào năm 2003. Từ đó, nơi đây ngày càng thu hút sự quan tâm của du khách và các nhà nghiên cứu khoa học.
Chùa Nhẫm Dương, tên chữ là Thánh Quang, là một trong những ngôi chùa cổ có lịch sử lâu đời tại Việt Nam, nằm trong khu hang động núi đá vôi Nhẫm Dương thuộc xã Duy Tân, huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương.
Ngôi chùa này không chỉ là một điểm đến tôn giáo quan trọng, mà còn là một Di sản văn hóa - lịch sử quý giá, gắn liền với nhiều giai đoạn phát triển của đất nước, từ thời kỳ tiền sử cho đến những cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Đặc biệt, chùa còn được biết đến là nơi trụ trì của Thánh Tổ Đạo Nam Thông Giác Thủy Nguyệt, Đệ nhất tổ của Thiền phái Tào Động Việt Nam ở thế kỷ 17 - 18.
Ngôi chùa gắn với Thiền phái Tào Động
Chùa Nhẫm Dương có lịch sử bắt nguồn từ thời Trần (1225 - 1400), và được tu bổ, tôn tạo qua nhiều triều đại. Theo ghi chép trong "Lý lịch di tích khảo cổ học chùa Nhẫm Dương và các hang động ở Duy Tân, huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương", chùa từng là một công trình lớn, được hưng công xây dựng dưới thời Trần và được tu bổ tôn tạo lớn dưới thời nhà Lê.
Năm 1859, dưới triều đại Tự Đức, ngôi chùa được trùng tu một lần nữa, nhưng đã bị thực dân Pháp phá hủy vào năm 1952 trong chiến tranh. Tuy nhiên, ngay sau đó, người dân địa phương đã cùng nhau dựng lại chùa bằng tranh tre để tiếp tục thờ Phật.
Thiền phái Tào Động được sáng lập bởi hai nhà sư Động Sơn Lương Giới và Tào Sơn Bản Tịch, truyền vào Việt Nam từ thế kỷ 17. Từ thời điểm này, chùa Nhẫm Dương đã trở thành chốn tổ của phái Tào Động Việt Nam và là nơi trụ trì của Thánh Tổ Đạo Nam Thông Giác Thủy Nguyệt (1637 - 1704).
Thánh Tổ được coi là người khai nguyên chốn tổ Nhẫm Dương và hiện tại, chùa vẫn còn lưu giữ tháp đá 5 tầng đặt xá lị của ông cùng với bức tượng đá xanh có niên đại từ thế kỷ 18. Những dấu tích còn lại của chùa như chân tảng khối hộp vuông bằng đá xanh, bia đá và tháp mộ, là những minh chứng rõ ràng cho sự tồn tại lâu đời và vai trò quan trọng của ngôi chùa trong lịch sử Phật giáo Việt Nam.
Kiến trúc Chùa Nhẫm Dương và di tích khảo cổ
Kiến trúc của chùa Nhẫm Dương hiện tại chủ yếu mang nét đặc trưng của kiến trúc chùa Việt truyền thống, với một số yếu tố hiện đại được thêm vào qua các giai đoạn tu bổ. Chùa có kết cấu chữ "Công" với nhà Tổ và nhà Khách được bố trí theo hình chữ "Nhị".
Chùa chính, hay Tiền đường, được xây dựng theo kiểu 3 gian 2 chái với 8 mái đao và tường hồi bít đốc. Tòa Thượng điện được nối liền với Tiền đường qua một nhà ống muống, tạo thành hình chữ Công. Thượng điện có kiểu giả ba tầng với mười hai mái đao cong, tạo ra một không gian uy nghiêm và tĩnh lặng cho ngôi chùa.
Chùa Nhẫm Dương, với những hạng mục kiến trúc được xây dựng và phục dựng từ cuối thế kỷ 20 thể hiện sự kết hợp giữa sự cổ kính và nét hiện đại. Ngôi tam bảo được khởi công xây dựng vào năm 1997 và khánh thành năm 2002, với kiến trúc hình chữ Công (I) gồm 10 gian, sử dụng chất liệu bêtông cốt thép và mái gỗ. Nhà tổ, hoàn thành vào năm 2011, có 18 gian, được xây dựng bằng hệ thống cột bê tông và cấu kiện phần mái chất liệu gỗ, thể hiện sự kiên cố và trường tồn theo thời gian.
Hệ thống tượng Phật tại chùa Nhẫm Dương khá phong phú và được bài trí theo một trật tự rõ ràng, thể hiện sâu sắc triết lý Phật giáo. Ở Thượng điện, tượng Tam thế được bài trí ở lớp trên cùng, biểu trưng cho Phật ở ba thời: Quá khứ, Hiện tại và Vị lai. Tiếp theo là bộ tượng Tây Phương Tam Thánh, với Phật A Di Đà ở giữa, bên trái là Bồ tát Quán Thế Âm và bên phải là Bồ tát Đại Thế Chí.
Tầng dưới là tượng Thích Ca Niêm Hoa, tượng trưng cho sự giác ngộ và giáo pháp của Phật Thích Ca Mâu Ni. Cuối cùng là bộ tượng Quán Âm Chuẩn Đề và tòa Cửu Long, tái hiện những tích Phật quan trọng trong truyền thống Phật giáo.
Tại Tiền đường, chùa còn bài trí tượng Đức Ông và Thánh Tăng, còn tại nhà Tổ là tượng Bồ Đề Đạt Ma và các vị Tổ đã từng trụ trì ở chùa. Hệ thống tượng Phật tại chùa Nhẫm Dương không chỉ mang giá trị tôn giáo mà còn là những tác phẩm nghệ thuật điêu khắc tinh xảo, góp phần vào việc giữ gìn và phát triển văn hóa Phật giáo tại Việt Nam.
Một trong những điểm đặc biệt của chùa Nhẫm Dương là hệ thống gần 30 hang động lớn nhỏ bao quanh ngôi chùa, tạo nên một cảnh Phật tựa bồng lai và mang đậm dấu ấn của thời kỳ tiền sử. Trong đó, đáng chú ý nhất là động Thánh Hóa và hang Tối, hai hang động quan trọng nhất về mặt khảo cổ học.
Hang Thánh Hóa, nằm ở chân núi phía sau chùa, là nơi sư Tổ Thủy Nguyệt viên tịch và là một di tích khảo cổ quan trọng. Tại đây, các nhà khảo cổ đã phát hiện nhiều di cốt hóa thạch cùng di vật khảo cổ thuộc các thời kỳ đồ đá và đồng thau, trong đó có các pho tượng Phật bằng đá có niên đại thời nhà Nguyễn.
Địa tầng văn hóa ở đây dày tới 4m, đang chờ được giới khảo cổ học tiếp tục khám phá. Hang Tối, nằm bên sườn núi phía Tây Bắc chùa, cũng là một địa điểm khảo cổ quan trọng với nhiều hiện vật thuộc văn hóa Hán, văn hóa Đông Sơn, và các loại tiền từ thời Hán đến thời Nguyễn.
Hệ thống hang động tại Nhẫm Dương không chỉ là những kiệt tác thiên nhiên mà còn là những chứng tích lịch sử của các giai đoạn kháng chiến. Trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, các hang động này đã trở thành nơi trú ẩn và đóng quân của nhiều đơn vị bộ đội, chứng kiến nhiều trận chiến ác liệt và cũng là nơi ghi dấu những chiến công oanh liệt của quân dân ta.
Lễ hội chùa Nhẫm Dương diễn ra hàng năm từ ngày mùng 5 đến mùng 7 tháng 3 Âm lịch, thu hút đông đảo Phật tử và du khách từ khắp nơi về tham dự. Ngày mùng 5 là ngày làm lễ Nhập tịch, bao gồm lễ Phật, cúng Tổ và lễ Mộc dục (tắm tượng Thánh tổ). Ngày mùng 6 là ngày lễ chính, với các nghi thức cúng Phật và Thánh tổ, cũng như lễ rước Thánh tổ quanh làng. Đoàn rước có sự tham gia của đông đảo dân làng và du khách, tạo nên không khí trang nghiêm và phấn khởi. Ngày mùng 7 là ngày kết thúc lễ hội, với nghi thức cúng Phật, Thánh tổ và lễ bố thí bằng cháo hoa và bỏng, thể hiện lòng từ bi và mong muốn cứu độ chúng sinh của nhà chùa.
Chùa Nhẫm Dương không chỉ là một ngôi chùa cổ kính với bề dày lịch sử, mà còn là một Di sản văn hóa - khảo cổ quan trọng của Việt Nam. Với những giá trị văn hóa, lịch sử và tâm linh sâu sắc, chùa Nhẫm Dương đã trở thành một điểm đến không thể bỏ qua đối với những ai muốn tìm hiểu về lịch sử Phật giáo Việt Nam, cũng như những giá trị văn hóa dân tộc được bảo tồn qua nhiều thế kỷ.
Khu di tích chùa Nhẫm Dương và các hang động tại xã Duy Tân đã được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là Di tích quốc gia vào năm 2003. Từ đó, nơi đây ngày càng thu hút sự quan tâm của du khách và các nhà nghiên cứu khoa học.