Đám đông vỡ òa xem pháo đất nổ trong hội xuân ở Hải Dương

[Võ Xuân Trường]

Đám đông vỡ òa xem pháo đất nổ trong hội xuân ở Hải Dương

Liên hoan pháo đất tỉnh Hải Dương diễn ra đã đem đến cho du khách những trải nghiệm đáng nhớ khi về trẩy hội xuân Côn Sơn - Kiếp Bạc 2024.

Từ tháng Giêng tới tháng Tư âm lịch hàng năm, nhiều địa phương trong tỉnh Hải Dương tổ chức thi pháo đất. Liên hoan pháo đất tỉnh Hải Dương lần thứ XI năm 2024 vào 25.2 quy tụ 210 pháo thủ đến từ 7 đội thi là Nghĩa An, Ứng Hòe, An Đức (huyện Ninh Giang), Quang Khải, Minh Đức, Đại Hợp (huyện Tứ Kỳ) và Đức Xương (huyện Gia Lộc). Đây là những địa phương vẫn còn gìn giữ và trao truyền trò chơi pháo đất - nét văn hóa dân gian lâu đời của vùng đồng bằng Bắc Bộ qua nhiều thế hệ.

Đất để nặn pháo là đất thịt, có mùi ngái đặc trưng, không lẫn rác, tạp chất, có thể lấy ở các cánh đồng hoang hoặc đi mua. Đất sau khi được lấy về được xử lý trong khoảng một tuần, bọc kín để tránh bị khô. Sau đó pháo thủ phải làm một loạt các công đoạn như nhồi, dẫm, nặn để có được khối đất dẻo, mịn, không dính tay.

Làm pháo đất rất công phu vì đòi hỏi sức mạnh và tính đoàn kết cao, bởi từ một khối đất thô cho đến khi thành quả pháo trải qua rất nhiều công đoạn. Người thì dùng chân dậm, người thì dùng tay nặn, người thì vỗ, miết, cùng nhau đồng lòng, đồng sức để tạo hình cho quả pháo. Làm sao phải để phần đất ở giữa quả pháo trồi lên trước khi bắt đầu gieo.

Trong mùi khói trầm quyện với những tán thông xanh mướt, người dân chiêm bái tại chùa Côn Sơn mê mẩn xem pháo thủ làm pháo đất. Khi pháo đã được tạo hình xong, pháo thủ dùng khăn vải thấm nước, vắt khô hoặc dùng chính tay nhúng nước để lau mép pháo, đồng thời hai tay cũng bấm manh pháo (viền mép pháo) cho đều. Khi đã bấm manh xong, pháo thủ dùng thanh tre rạch một đường xung quanh để tạo rãnh ngăn giữa phần trung tâm và manh pháo, rồi phủ một lớp đất mỏng lên.

Để pháo bung khi gieo, pháo thủ phải rạch một đường dài khoảng 5cm ở mõm pháo. Sau đó đánh dấu vị trí đặt tay trên quả pháo cho cân đối khi nâng lên. Cầu kỳ, tỉ mỉ, công phu, cũng phải là những người quen với đất, dày dặn kinh nghiệm mới có thể làm ra những quả pháo đẹp, đủ tiêu chuẩn. Trong cuộc thi này, có hai loại pháo là pháo tiểu (dưới 35kg), pháo đại (trung bình khoảng 75 đến 100kg).

Dưới tiếng hò reo, tiếng trống thúc giục, quả pháo đất khi hoàn thành sẽ được pháo thủ chính và các thành viên trong nhóm nâng lên. Người dân và du khách có mặt tại cuộc thi liên tục hò reo, háo hức trông chờ màn gieo pháo và tiếng pháo nổ của mỗi đội. Anh Dương Văn Nghĩa (huyện Ninh Giang) chia sẻ: “Mỗi lần nhìn quả pháo chuẩn bị gieo là tôi lại hồi hộp, dù tuổi thơ tôi đã quen với tiếng pháo đất nổ quanh xóm”.

Khi gieo, pháo thủ phải mở chân bằng vai, dồn lực vào hai gối, khép hai nách, sau đó dùng lực của hai cánh tay để tán pháo rồi mới gieo pháo. Đây cũng là kỹ thuật yêu cầu pháo phủ phải có sức khỏe tốt, nhiều kinh nghiệm. Quả pháo được gieo xuống cũng là lúc tiếng hò reo, tiếng trống tại cuộc thi vang lên cao nhất. Pháo tiếp đất sẽ tạo ra tiếng nổ cực lớn, nghe to như tiếng sấm, khán giả cổ vũ xung quanh phải đứng xa pháo thủ để tránh mảnh pháo văng vào người.

Pháo gieo xuống đất phải từ hai thước trở lên (mỗi thước là 40cm), tính ở hai đầu mép ngoài của manh pháo. Khi gieo pháo, nếu bị đứt thành từng khúc hay pháo xịt (viền đất bao quanh không tách rời với phần trung tâm) sẽ không được đo và tính điểm. Kết quả, ở nội dung pháo tiểu, giải nhất thuộc về đội pháo xã Đức Xương (huyện Gia Lộc) với tổng số 4131,1 thước. Giải nhất pháo đại thuộc về đội pháo xã Nghĩa An (huyện Ninh Giang) với tổng số 572,4 thước. Giải pháo thủ dài dây nhất thuộc về anh Phạm Quang Giám (xã Nghĩa An) đạt 28,5 thước.

Pháo đất đã trở thành trò chơi dân gian luôn được nhiều thế hệ người dân mong đợi. Đây còn là nét văn hóa thể hiện tinh thần thượng võ, sức mạnh, sức bền bỉ của người Việt. Đồng thời, từ những khối đất trong đồng, trong ruộng của người nông dân, hòa vào không khí linh thiêng ở chùa Côn Sơn, nhiều người tin rằng, tiếng pháo càng to báo hiệu một vụ mùa bội thu, mưa thuận gió hòa.