0707171758
NGUYỄN THANH VÂN
Tổng quan về muỗi
Muỗi luôn là một nỗi ám ảnh kinh hoàng đối với đời sống sinh hoạt của con người, đặc biệt là vào những mùa oi nóng thì sự ảnh hưởng của muỗi càng tăng cao. Ở hầu hết các nước có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới, các bệnh do muỗi gây nhiều thiệt hại cho sức khỏe con người (trẻ em và cả người lớn), gây tử vong cao và để lại nhiều di chứng ở trẻ em. Đây là vấn đề luôn được ngành y tế đặc biệt quan tâm, đặc biệt là vào đầu mùa mưa hàng năm.
Vòng đời của muỗi
Thực chất đa phần muỗi không có khả năng gây bệnh mà nó là trung gian truyền các virus gây bệnh, là ký chủ trung gian của virus gây bệnh. Vấn đề ở đây là phải tiêu diệt ký chủ trung gian này mới có thể khống chế và tiêu diệt được bệnh.
Một số loài muỗi gây hại chính:
Những căn bệnh nguy hiểm do bị muỗi đốt gây ra
1 . Sốt xuất huyết
Sốt xuất huyết là loại bệnh mắc phải khi nhiễm virus Dengue do muỗi Aedes (muỗi vằn) chích. Theo tổ chức y tế thế giới WHO, mỗi năm, có tới 400 triệu người mắc bệnh sốt xuất huyết. Khoảng 100 triệu người bị bệnh do nhiễm trùng, và 22.000 người chết vì sốt xuất huyết nặng.
Cho đến nay vẫn chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu hay vacxin đáp ứng đủ tiêu chuẩn của WHO cho bệnh sốt xuất huyết. Việc điều trị hiện chỉ tập trung vào việc làm giảm các triệu chứng bệnh. Cách phòng tránh bệnh tốt nhất hiện nay vẫn là tránh để bị muỗi đốt.
2. Sốt rét
Sốt rét là một căn bệnh nguy hiểm đến tính mạng do ký sinh trùng truyền sang người qua vết đốt của muỗi Anopheles. Các dấu hiệu phổ biến của bệnh bao gồm sốt, ớn lạnh, cảm giác khó chịu toàn thân, đau đầu, buồn nôn và ói mửa, tiêu chảy, đau bụng, đau cơ hoặc khớp, mệt mỏi, thở nhanh, nhịp tim nhanh, ho.
Khi được điều trị đúng cách, bệnh nhân sốt rét có thể hồi phục hoàn toàn. Nhưng với những người bị bệnh sốt rét nặng thì nguy cơ tử vong rất cao bởi bệnh tiến triển rất nhanh chỉ trong vòng vài giờ hoặc vài ngày.
3. Sốt vàng da
Virus lây truyền qua đường máu từ người và động vật mang bệnh sang người lành thông qua những vết đốt của muỗi vằn họ Aedes đã nhiễm bệnh. Muỗi Aedes vừa là véc tơ chính của virus sốt vàng da, đồng thời cũng là ổ chứa mầm bệnh.
Sau khi bị muỗi chích, virus sốt vàng da sẽ ủ bệnh trong cơ thể từ 3 – 6 ngày. Những triệu chứng này xảy ra, thường gặp nhất là sốt, đau cơ với đau lưng nổi bật, nhức đầu, chán ăn và buồn nôn hoặc nôn. Trong hầu hết các trường hợp, các triệu chứng biến mất sau 3 đến 4 ngày.
4. Virus zika
Bệnh do virus Zika gây ra do virus lây truyền chủ yếu do muỗi Aedes đốt vào ban ngày. Sau khi bị muỗi đốt, thời gian ủ bệnh ước tính là 3 – 14 ngày. Tiếp đến, các triệu chứng như sốt, phát ban, viêm kết mạc, đau cơ và khớp, khó chịu hoặc đau đầu sẽ xuất hiện và thường kéo dài từ 2 – 7 ngày.
5. Viêm não Nhật Bản
Viêm não Nhật Bản là bệnh lây truyền qua muỗi Culex (muỗi ruộng). Nguồn gây bệnh chủ yếu từ các loài chim hoang dã và các loài gia súc – tiêu biểu chim và lợn là những ổ chứa nhiều virus JEV trong tự nhiên. Muỗi sẽ đốt lợn và chim hoang dã, mang máu chứa virus gây bệnh rồi truyền sang người.
Thời gian gian ủ bệnh của bệnh viêm não Nhật Bản là từ 4 – 14 ngày. Ở trẻ em, đau đường tiêu hóa và nôn mửa có thể là những triệu chứng ban đầu nổi trội.
5. Bệnh sốt Rift Valley – RVF
Sốt Rift Valley (RVF) là một bệnh sốt xuất huyết cấp tính do virus thường thấy nhất ở động vật thuần hóa (như trâu, bò, cừu, dê và lạc đà) và cũng có thể gây bệnh cho người. Bệnh do virus RVF (RVFV) gây ra. Một trong những nguyên nhân mắc RVF ở người là do bị muỗi Aedes nhiễm bệnh đốt. Cho đến nay, tránh để bị muỗi đốt vẫn là cách phòng tránh RVF tốt nhất.
6. Sốt Chikungunya
Chikungunya là một bệnh do virus truyền sang người do muỗi bị nhiễm bệnh. Nó được gây ra bởi virus chikungunya (CHIKV). Bệnh nhân Chikungunya thường sốt và đau khớp nghiêm trọng. Các triệu chứng khác bao gồm đau cơ, sưng khớp, đau đầu, buồn nôn, mệt mỏi và phát ban.
Hiện không có vắc-xin hoặc thuốc đặc hiệu chống lại virus này. Việc điều trị hiện chỉ tập trung vào việc làm giảm các triệu chứng bệnh.
7. Dirofilaria immitis
Dirofilaria immitis là bệnh nguy hiểm gây ra bởi giun tròn và muỗi. Cụ thể, sau khi bị muỗi chích, ấu trùng của giun tròn sẽ từ muỗi mà thâm nhập vào người. Vì thế bạn tránh việc giữ vật nuôi như chó, mèo, vẹt… ở nhà vì muỗi dựa vào các loài động vật này để lấy thức ăn.
8. Viêm não Murray Valley
Viêm não Murray Valley (MVE) là một bệnh do virus gây ra và lây lan do bị muỗi đốt. Hầu hết những người bị nhiễm virus không cảm thấy bị bệnh. Một số người xuất hiện các triệu chứng như sốt, đau đầu, buồn nôn, nôn và mệt mỏi. Ở mức độ nặng hơn, bệnh nhân có thể lú lẫn, buồn ngủ, khó nói, thiếu phối hợp và nhiễm trùng não. Trong một số trường hợp rất hiếm, có thể bị tàn tật lâu dài hoặc tử vong.
9. Nhiễm virus West Nile
Trên thực tế, không phải ai bị muỗi chích cũng có thể nhiễm virus West Nile. Tuy nhiên, những người trên 50 tuổi có nguy cơ bị bệnh cao hơn. Các triệu chứng phổ biến khi nhiễm virus West Nile bao gồm ho, tiêu chảy, sốt, chán ăn, đau khớp và cơ, phát ban da, mệt mỏi, buồn nôn và nôn mửa. Ở một số người, triệu chứng của bệnh có thể nặng nề hơn như đau mắt, đau đầu, cứng cổ, khó khăn khi đi, yếu ớt, động kinh, tê liệt và hôn mê.
Một số cách làm muỗi tránh xa thường được áp dụng
1. Làm lưới chống muỗi
Để ngăn muỗi bay vào nhà, có thể dùng lưới chống muỗi để che kín các cửa sổ và cửa thông ra vườn hay hồ. Nên đóng các cửa này khi trời sắp tối (chập choạng tối) và vào những ngày mưa ẩm ướt vì thời điểm này muỗi hay bay vào nhà.
2. Tắt đèn điện ngoài hiên
Nguồn sáng thu hút muỗi và chúng có thể nhanh chóng bay vào nhà khi cửa mở. Giảm độ sáng của đèn, dời đèn ra xa cửa hoặc tắt đèn điện, thay đèn trắng bằng đèn vàng để tránh thu hút muỗi.
3. Không để nước đọng ở các vật dụng trong và quanh nhà
Muỗi thường đẻ trứng ở khu vực có nước sạch và ấu trùng (lăng quăng) cần nước để sống trong khoảng hai tuần khi chúng trưởng thành. Vì vậy, hãy thay nước trong bình hoa, không để vật chứa nước đọng ở chậu cây, phòng tắm, các chai lọ vỡ… Với các vật dụng đựng nước (lu, khạp, thùng, bồn,…) nên có nắp đậy kín khi không sử dụng để tránh lăng quăng.
Đôi khi, sử dụng cá bảy màu để thả vào các hồ chứa nước mưa cũng có tác dụng tốt để chống muỗi vì cá sẽ ăn lăng quăng trong nước
4. Sử dụng một số loại tinh dầu
Muỗi dựa vào các tín hiệu khứu giác để tìm kiếm và xác định vật chủ nào sẽ cắn và vật chủ nào nên bỏ qua. Một số mùi hương có thể thu hút muỗi, nhưng cũng có một số mùi xua đuổi muỗi. Đây chính là cơ sở của nhiều loại thuốc chống muỗi trên thị trường.
Để đuổi muỗi, bạn có thể sử dụng một số loại tinh dầu có mùi mà muỗi ghét như:
- Tinh dầu sả: Dùng tinh dầu sả là cách tránh muỗi hiệu quả và an toàn. Mùi sả sẽ đuổi muỗi ra khỏi nhà và ngăn ngừa muỗi đốt. Bạn có thể đốt nến có hương sả hoặc nhỏ tinh dầu sả vào dụng cụ khuếch tán tinh dầu để hương thơm bay khắp nhà.
- Tinh dầu bạc hà, oải hương: Bạc hà và oải hương đều là những mùi mà muỗi không thích. Không giống như nhiều loại thuốc chống muỗi, bạc hà và oải hương có mùi thơm dễ chịu nên được nhiều người lựa chọn để đuổi muỗi. Để dùng tinh dầu bạc và hay oải hương, có thể áp dụng tương tự như các loại tinh dầu khác, đó là nhỏ vài giọt vào dụng cụ khuếch tán tinh dầu, hoặc trộn 1 hoặc 2 giọt tinh dầu vào kem dưỡng ẩm, sữa dưỡng thể, sau đó dùng như bình thường.
Ngoài việc dùng tinh dầu, bạn cũng có thể trồng một số loại cây có mùi hương mà muỗi ghét như cây sả, cây bạc hà, húng quế, hương thảo. Nên trồng các cây này ngoài vườn hoặc đặt các chậu cây nhỏ trong bếp hay bệ cửa sổ để xua đuổi muỗi.
Húng quế:
Húng quế có khả năng xua đuổi ruồi và muỗi. Tinh dầu húng quế tươi cũng có tác dụng xua đuổi côn trùng rất hiệu quả. Có thể vò nát húng quế hoặc đặt lá húng quế ở bệ cửa sổ là đã có thể ngăn cản côn trùng xâm nhập vào nhà. Chúng ta cũng có thể trồng dọc các lối đi hoặc trồng xen lẫn với các loại cây trồng cũng có tác dụng xua đuổi côn trùng rất hiệu quả.
Hoa oải hương (Lavender):
Cây oải hương có tác dụng đuổi bọ nhậy, ruồi và muỗi. Con người rất thích mùi oải hương nhưng ruồi muỗi rất ghét. Tinh dầu hoa oải hương bôi lên da có thể tránh muỗi. Oải hương còn có tác dụng dưỡng da, giúp ngủ sâu giấc... Có thể dùng hoa oải hương khô để trong nhà. Chúng ta có thể trồng nó ở những nơi nhiều nắng gần lối ra vào. Các bó hoa khô trong nhà sẽ khiến côn trùng rời xa ngôi nhà của bạn.
Sả:
Sả có chứa citronella tác dụng đuổi côn trùng rất tốt. Sả có thể đuổi muỗi, rầy, rệp,... Mùi sả cũng giúp bạn thư giãn, rất tốt cho sức khỏe. Sả là loại cây dễ trồng và sẵn có nhiều ở Việt Nam. Có thể trồng sả hay dùng vài cọng sả tươi, sau đó chỉ cần đập dập để sả tỏa ra hương thơm, và treo lên góc phòng. Đến khi sả khô lại và không còn mùi thơm thì thay thế bằng bó khác.
Cây xạ hương chanh:
Khi lá cỏ xạ hương chanh bị dập sẽ tiết ra chất giúp đuổi côn trùng. Loại thảo mộc này có thân và lá cứng cáp và là một cây ưa nắng. Lưu ý rằng tự bản thân cây không thể xua đuổi muỗi và côn trùng. Bạn cần phải làm cho lá của nó dập nát hoặc cắt một vài nhành cây vò nhẹ mới có tác dụng.
Bạc hà:
Mùi thơm trong bạc hà có cả ở trong thân và hoa có tác dụng đuổi muỗi, loại bỏ côn trùng. Dầu thơm bạc hà và trộn nó với giấm táo hoặc một chút rượu trắng còn có khả năng làm dịu các vết đốt của côn trùng. Ngoài ra, tinh dầu từ bạc hà còn tác dụng giúp làm sạch không khí, khử mùi, diệt khuẩn, đem đến hương thơm dễ chịu cho không gian gia đình. Đặc biệt, với những nơi ẩm thấp, ít ánh sáng mặt trời thì sử dụng tinh dầu bạc hà là một trong những phương pháp giúp khử mùi hôi, nấm mốc, làm giảm độ ẩm cực kỳ hiệu quả.
Hương thảo:
Hương thảo có thể đuổi muỗi và một số loài côn trùng gây hại. Có thể đặt chậu cây hương thảo trong nhà, phòng khách, phòng ngủ, nhà bếp hoặc ngoài sân vườn, dọc hàng rào, nên đặt đầu hướng gió, đặt tại bệ cửa sổ, gần hồ cá, hoặc ở những nơi ẩm thấp mà côn trùng ưa thích.
6. Dùng tỏi
Mùi nồng của tỏi có thể xua đuổi muỗi ra khỏi nhà và tránh xa bạn. Bạn có thể dùng tỏi để nấu ăn vừa chống muỗi đốt vừa tăng cường sức khỏe vì tỏi chứa chất kháng sinh mạnh, có thể giết chết các chủng vi khuẩn, tụ cầu khuẩn.
7. Hạn chế dùng nước hoa
Nhiều loại nước hoa thu hút muỗi đến gần. Nếu nhận thấy bạn hay bị muỗi đốt hơn so với người khác, có thể là do mùi hương nước hoa hoặc mùi nước xả vải mà bạn dùng. Hãy thử ngừng dùng những hóa chất tạo mùi thơm vài ngày xem tình hình có cải thiện hay không.
Nếu bạn thích dùng nước hoa hay các sản phẩm có mùi thơm, hãy dùng loại có chứa mùi mà muỗi ghét, chẳng hạn như mùi oải hương.
8. Sử dụng bẫy muỗi
Muỗi bị thu hút bởi nước, nên bạn có thể dùng nước để làm dụng cụ bẫy muỗi.
Cách làm rất đơn giản: chuẩn bị 1 bát nước sạch và 5-6 giọt nước rửa bát (chén) hoặc nước xà phòng. Đặt bát nước xà phòng nhỏ ở góc phòng, nước sẽ thu hút muỗi và xà phòng sẽ bẫy và nhấn chìm muỗi.
9. Mắc màn khi ngủ
Mắc màn là cách tránh muỗi đốt hiệu quả ở những nơi có nhiều muỗi. Bạn cũng đừng quên dùng màn che cũi cho trẻ khi ngủ.
10. Dùng các loại đèn bắt muỗi
Hiện có rất nhiều công cụ bắt muỗi trên thị trường, các bạn có thể search GG để có thông tin, mình sẽ không liệt kê ra ở đây.
Lợi ích của muỗi
Muỗi là loài gây hại, có thể dẫn đến chết người, nhưng bên cạnh những tác hại thì chúng cũng giúp thụ phấn cho thực vật, làm sạch nước và thậm chí có thể giúp điều trị một số căn bệnh.
Có hàng ngàn loài muỗi, và chỉ vài trăm trong số này làm lây lan một số căn bệnh, đôi khi gây tử vong cho người và các động vật khác. Tuy nhiên, chỉ muỗi cái mới có thể gây bệnh, phần còn lại mang lại cho chúng ta một số lợi ích tiềm năng cho hệ sinh thái toàn cầu và cuộc sống nói chung, bao gồm cả nghiên cứu y học
Muỗi giúp thụ phấn cho hoa
Những con muỗi cái hút máu để lấy protein mà chúng cần nhằm đẻ trứng và sinh sản. Đó là lý do tại sao khi cắn hoặc đốt người và các động vật khác, muỗi cái có thể là gây hại. Tuy nhiên, bên cạnh đó muỗi cũng ăn mật hoa để cung cấp năng lượng cho chúng, và điều này giúp thụ phấn cho hoa, thường là cây thủy sinh mà chúng dành nhiều thời gian sống xung quanh, chẳng hạn như để nhân giống, qua đó giúp duy trì các cây này.
Muỗi còn là nguồn thức ăn quan trọng của nhiều sinh vật
Muỗi còn là nguồn thức ăn quan trọng của chim, dơi, cá, ếch, chuồn chuồn và nhện. Các nhà bảo vệ môi trường cho biết, hệ sinh thái của chúng ta có phụ thuộc phần nào vào muỗi, muỗi nếu bị tuyệt chủng có thể ảnh hưởng bất lợi đến hệ sinh thái
Giúp hỗ trợ nghiên cứu về vấn đề tiêm không đau.
Khi muỗi "cắn", chúng sẽ gắn một cái vòi như ống tiêm vào da và tiêm nước bọt. Điều đó ngăn máu đông lại khi chúng hút máu lên. Các nhà nghiên cứu cho biết, cả hai điều này đều tốt cho y học về sức khỏe con người. Các vòi hút đã giúp thiết kế loại kim tiêm hiệu quả hơn, khiến việc tiêm ít đau hơn. Trong khi đó, nước bọt của muỗi, chứa một loại protein gọi là anopheline, có thể dẫn đến các phương pháp điều trị mới cho chứng huyết khối tĩnh mạch sâu (chứng bệnh có (các) cục máu đông trong tĩnh mạch sâu của cơ thể). Theo đó, chúng ta có thể phát triển các thuốc chống đông máu, như chất ức chế đông máu và thuốc giãn nở mao dẫn, hữu ích cho bệnh tim mạch.
Ấu trùng muỗi cũng có ích.
Ấu trùng muỗi sẽ làm "sạch" nước bằng cách ăn chất thải sinh học, bao gồm cả các ký sinh trùng khác. Điều này không làm cho nước an toàn để uống, nhưng nếu chúng bị thu hút bởi carbon dioxide mà chúng ta thở ra, chúng cũng có thể là một chỉ báo hữu ích về tình trạng ô nhiễm.