Hồ Thị Thanh Trà
Well-known member
Gần 30 năm viết báo, tôi không thể nhớ hết được những nơi mình qua, những điểm dừng chân trú ngụ. Nhưng mâm cơm mà người Cơ Tu ở làng nhỏ AUR thết đãi thì tôi lại nhớ như in đến cả mùi vị...
Mỗi nhà một món, người AUR tự giác nấu nướng, mang lên Gươil để thết đãi khách lạ. Ảnh: Thanh Hải
Sự trong trẻo nơi đầu nguồn
Nào có phải sơn hào hải vị, hay món lạ chưa từng biết gì đâu - mâm cơm ấy lại góp nhặt từ những sản vật bình dị nhất của núi rừng và tấm lòng của cả bản làng dành cho nhà báo.
Tôi nghe tên làng AUR từ năm 2004 - khi đi dự lễ khởi công đường Hồ Chí Minh - đoạn rẽ sang Trường Sơn Đông. Năm ấy, ông B'riu Liếc còn làm Văn phòng huyện Hiên, của tỉnh Quảng Nam cũ. Chính ông Liếc đã kể tôi nghe về một ngôi làng biệt lập, ẩn mình trong sâu thẳm Trường Sơn, nhưng lại bảo tồn rất tốt các giá trị văn hóa Cơ Tu. Tuy vậy, cũng phải 10 năm sau tôi mới đặt chân đến được AUR.
Hành trình đến với AUR là một thử thách thực sự. Không có con đường bêtông, không có sóng điện thoại, chỉ có những lối mòn vắt vẻo qua núi cao, vực sâu. Lúc ấy, ngôi làng chỉ vỏn vẹn 14 hộ dân với 87 nhân khẩu, hoàn toàn là người Cơ Tu. Lịch sử của AUR cũng đầy thăng trầm.
Vốn sinh sống ở thượng nguồn dãy Bạch Mã (Huế), qua nhiều đời du canh du cư, họ đã “dạt” về với đất Quảng Nam. Sau năm 1975, khi ranh giới hành chính được xác lập, họ từng được yêu cầu trở về quê cũ nhưng đã không thể hòa nhập và lại tự kéo nhau về chốn rừng thiêng.
AUR đã từng là một ngôi làng “vô danh”, bị lãng quên cho đến khi được huyện Tây Giang “phát hiện lại” vào năm 2003 và chính thức trở thành một thôn của xã A Vương. Từ đó, ngôi làng biệt lập này nhận được sự quan tâm đặc biệt của chính quyền, nhưng sự xa xôi, cách trở vẫn là một rào cản.
Trưa của ngày lội rừng thứ 2, chúng tôi đến làng AUR. Mệt và đói lả. Già làng Ating Avy mời lên Gươil (nhà sinh hoạt cộng đồng) tiếp khách. Bao nhiêu chuyện kỳ thú của làng làm chúng tôi say sưa. Quá trưa, già làng mời cơm.
Đồng loạt từ các nhà, các chị, các mẹ tự tay bưng mâm, mỗi nhà một món. Nhà này góp đĩa ếch khô hong trên giàn bếp, thơm nồng mùi khói. Nhà kia góp nồi canh sắn nấu với con cá suối vừa bắt được. Lũ trẻ con thì tíu tít mang về một nắm rau dớn non tơ vừa hái bên bờ suối...
Mọi thứ được dọn ra, giản dị mà chân thành, chấm cùng thứ muối ớt xanh, tiêu dây (mọc tự nhiên ngoài rừng) giã tay cay nồng đặc trưng của người Cơ Tu... Chúng tôi ăn ngon lành, no nê trong không gian tĩnh lặng của núi rừng. Mâm cơm ấy trở thành một ký ức ấm áp, khó quên bởi lòng hiếu khách vô ngần, sự trong trẻo, thuần khiết của một cộng đồng đối với khách lạ.
Phát triển bền vững dưới tán rừng
Sau bao năm thăm làng, tôi vẫn không nguôi trăn trở. Không thể để người dân làng AUR mãi sống trong cảnh thiếu thốn, lạc hậu nhưng mặt khác, sự phát triển ồ ạt, thiếu định hướng có nguy cơ xóa nhòa đi những bản sắc văn hóa độc đáo, thứ "hồn cốt" làm nên sức hấp dẫn của vùng đất.
Trong những năm qua, cả chính quyền Quảng Nam (cũ) và các tổ chức phi chính phủ đã nỗ lực tìm lời giải cho bài toán này. Nhiều dự án du lịch cộng đồng đã được triển khai, như dự án của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) nhằm giảm nghèo thông qua phát triển du lịch. Các mô hình homestay được hỗ trợ, giúp người dân cải tạo nhà cửa để đón khách, vừa có thêm thu nhập, vừa có cơ hội giao lưu. Nhiều làng nghề truyền thống như dệt thổ cẩm, đan lát được phục dựng, vừa để biểu diễn, vừa bán sản phẩm.
Tuy nhiên, con đường này không hề bằng phẳng. Thực tế cho thấy nhiều mô hình khi hết tài trợ của dự án cũng tự động tan rã. Làng du lịch cộng đồng Bờ Hoồng (xã Sông Kôn) là một ví dụ. Từng là điểm đến hấp dẫn với những ngôi nhà rông được đầu tư nội thất hiện đại nhưng vẫn thân thiện với môi trường, nhưng khi đơn vị kinh doanh vận hành một cách cứng nhắc, biến nó thành sản phẩm riêng, khóa cửa nhà rông với khách vãng lai, nơi đây dần mất đi sức sống và sự kết nối cộng đồng. Hay hình ảnh những cô gái Cơ Tu mặc quần jean hiện đại ngồi bán những tấm vải thổ cẩm truyền thống ở làng Zara (ở Nam Giang) là một sự vênh lệch văn hóa đáng buồn.
Câu chuyện bảo tồn văn hóa để phát triển du lịch, nâng cao đời sống cho đồng bào thiểu số ở tây Đà Nẵng nói riêng và cả dải Trường Sơn nói chung vẫn còn là một vòng luẩn quẩn. Làm sao để phát triển kinh tế mà không đánh mất bản sắc? Làm sao để "giữ hồn" cho những ngôi làng như AUR, để nó vừa có thể cải thiện đời sống người dân... Nếu không, những "mâm cơm ân tình" rồi sẽ chỉ còn là một câu chuyện hoài niệm.
Sự trong trẻo nơi đầu nguồn
Nào có phải sơn hào hải vị, hay món lạ chưa từng biết gì đâu - mâm cơm ấy lại góp nhặt từ những sản vật bình dị nhất của núi rừng và tấm lòng của cả bản làng dành cho nhà báo.
Tôi nghe tên làng AUR từ năm 2004 - khi đi dự lễ khởi công đường Hồ Chí Minh - đoạn rẽ sang Trường Sơn Đông. Năm ấy, ông B'riu Liếc còn làm Văn phòng huyện Hiên, của tỉnh Quảng Nam cũ. Chính ông Liếc đã kể tôi nghe về một ngôi làng biệt lập, ẩn mình trong sâu thẳm Trường Sơn, nhưng lại bảo tồn rất tốt các giá trị văn hóa Cơ Tu. Tuy vậy, cũng phải 10 năm sau tôi mới đặt chân đến được AUR.
Hành trình đến với AUR là một thử thách thực sự. Không có con đường bêtông, không có sóng điện thoại, chỉ có những lối mòn vắt vẻo qua núi cao, vực sâu. Lúc ấy, ngôi làng chỉ vỏn vẹn 14 hộ dân với 87 nhân khẩu, hoàn toàn là người Cơ Tu. Lịch sử của AUR cũng đầy thăng trầm.
Vốn sinh sống ở thượng nguồn dãy Bạch Mã (Huế), qua nhiều đời du canh du cư, họ đã “dạt” về với đất Quảng Nam. Sau năm 1975, khi ranh giới hành chính được xác lập, họ từng được yêu cầu trở về quê cũ nhưng đã không thể hòa nhập và lại tự kéo nhau về chốn rừng thiêng.
AUR đã từng là một ngôi làng “vô danh”, bị lãng quên cho đến khi được huyện Tây Giang “phát hiện lại” vào năm 2003 và chính thức trở thành một thôn của xã A Vương. Từ đó, ngôi làng biệt lập này nhận được sự quan tâm đặc biệt của chính quyền, nhưng sự xa xôi, cách trở vẫn là một rào cản.
Trưa của ngày lội rừng thứ 2, chúng tôi đến làng AUR. Mệt và đói lả. Già làng Ating Avy mời lên Gươil (nhà sinh hoạt cộng đồng) tiếp khách. Bao nhiêu chuyện kỳ thú của làng làm chúng tôi say sưa. Quá trưa, già làng mời cơm.
Đồng loạt từ các nhà, các chị, các mẹ tự tay bưng mâm, mỗi nhà một món. Nhà này góp đĩa ếch khô hong trên giàn bếp, thơm nồng mùi khói. Nhà kia góp nồi canh sắn nấu với con cá suối vừa bắt được. Lũ trẻ con thì tíu tít mang về một nắm rau dớn non tơ vừa hái bên bờ suối...
Mọi thứ được dọn ra, giản dị mà chân thành, chấm cùng thứ muối ớt xanh, tiêu dây (mọc tự nhiên ngoài rừng) giã tay cay nồng đặc trưng của người Cơ Tu... Chúng tôi ăn ngon lành, no nê trong không gian tĩnh lặng của núi rừng. Mâm cơm ấy trở thành một ký ức ấm áp, khó quên bởi lòng hiếu khách vô ngần, sự trong trẻo, thuần khiết của một cộng đồng đối với khách lạ.
Phát triển bền vững dưới tán rừng
Sau bao năm thăm làng, tôi vẫn không nguôi trăn trở. Không thể để người dân làng AUR mãi sống trong cảnh thiếu thốn, lạc hậu nhưng mặt khác, sự phát triển ồ ạt, thiếu định hướng có nguy cơ xóa nhòa đi những bản sắc văn hóa độc đáo, thứ "hồn cốt" làm nên sức hấp dẫn của vùng đất.
Trong những năm qua, cả chính quyền Quảng Nam (cũ) và các tổ chức phi chính phủ đã nỗ lực tìm lời giải cho bài toán này. Nhiều dự án du lịch cộng đồng đã được triển khai, như dự án của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) nhằm giảm nghèo thông qua phát triển du lịch. Các mô hình homestay được hỗ trợ, giúp người dân cải tạo nhà cửa để đón khách, vừa có thêm thu nhập, vừa có cơ hội giao lưu. Nhiều làng nghề truyền thống như dệt thổ cẩm, đan lát được phục dựng, vừa để biểu diễn, vừa bán sản phẩm.
Tuy nhiên, con đường này không hề bằng phẳng. Thực tế cho thấy nhiều mô hình khi hết tài trợ của dự án cũng tự động tan rã. Làng du lịch cộng đồng Bờ Hoồng (xã Sông Kôn) là một ví dụ. Từng là điểm đến hấp dẫn với những ngôi nhà rông được đầu tư nội thất hiện đại nhưng vẫn thân thiện với môi trường, nhưng khi đơn vị kinh doanh vận hành một cách cứng nhắc, biến nó thành sản phẩm riêng, khóa cửa nhà rông với khách vãng lai, nơi đây dần mất đi sức sống và sự kết nối cộng đồng. Hay hình ảnh những cô gái Cơ Tu mặc quần jean hiện đại ngồi bán những tấm vải thổ cẩm truyền thống ở làng Zara (ở Nam Giang) là một sự vênh lệch văn hóa đáng buồn.
Câu chuyện bảo tồn văn hóa để phát triển du lịch, nâng cao đời sống cho đồng bào thiểu số ở tây Đà Nẵng nói riêng và cả dải Trường Sơn nói chung vẫn còn là một vòng luẩn quẩn. Làm sao để phát triển kinh tế mà không đánh mất bản sắc? Làm sao để "giữ hồn" cho những ngôi làng như AUR, để nó vừa có thể cải thiện đời sống người dân... Nếu không, những "mâm cơm ân tình" rồi sẽ chỉ còn là một câu chuyện hoài niệm.